O przestępstwach pomówienia i znieważenia, często można usłyszeć za pośrednictwem mediów w kontekście postępowań sądowych dotyczących polityków czy innych osób publicznych. Wiedza o przesłankach popełnienia tych przestępstw może przydać się jednak każdemu w codziennym życiu. Każdy z nas ma konstytucyjnie uwarunkowane prawo do ochrony swoich dóbr osobistych.

Zniesławienie i znieważenie są typami czynów zabronionych mieszczącymi się w tym samym rozdziale kodeksu karnego, zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej”. Przepisy znajdujące się w tym rozdziale chronią dobra osobiste człowieka. Oba przestępstwa wprowadzono do kodeksu karnego w 1997 r., poparte są przepisami Konstytucji, która za pomocą art. 30 chroni przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka. Art. 47 Konstytucji natomiast, stanowi, że każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, a także do decydowania o swoim życiu osobistym.

Daje się zaobserwować iż w potocznym rozumieniu, używa się często  nazw zniesławienie i znieważenie zamiennie, mówiąc o tym samym czynie przestępnym. Z punktu widzenia prawa są to jednak dwa odrębne czyny zabronione, uregulowane w różnych przepisach kodeksu karnego.

Przestępstwo zniesławienia

Grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku grozi temu, kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną, lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej, o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Kwestię tę reguluje przepis artykułu 212 Kodeksu karnego.
Przestępstwo to jest zagrożone wyższą karą jeżeli sprawca przestępstwo takie popełni za pomocą środków masowego komunikowania. Chodzi tu o m.in. o radio, telewizję, publikacje książkowe czy Internet. W praktyce rozróżnia się pomówienie publiczne i niepubliczne.

W obu przypadkach możliwe jest orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
W praktyce, pomawianie polega na przekazywaniu wiadomości o innej osobie, przypisujących jej takie postępowanie lub właściwości, które mogą ją poniżyć, lub narazić na utratę zaufania, czyli np. przypisywanie komuś kontaktów ze światem przestępczym czy alkoholizmu. Pomówienie nie istnieje w formie zaniechania, co oznacza że nie jest pomówieniem niezaprzeczenie nieprawdziwym zarzutom.

Przestępstwo zniewagi

Do znieważenia może dojść w obecności osoby znieważanej lub pod jej nieobecność, lecz publicznie i w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła. Za znieważenie grozi grzywna lub kara ograniczenia wolności. Przestępstwo to ma również czyn kwalifikowany, czyli taki za który grozi wyższa sankcja, w tym przypadku grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Kara taka grozi w przypadku, gdy sprawca przestępstwo takie popełnił za pomocą środków masowego komunikowania. Wówczas również możliwe jest orzeczenie nawiązki. Kwestię znieważenia reguluje art. 216 K.k.
Zniewaga to ubliżenie komuś słowem lub czynem inaczej ciężka obraza. Najczęściej zewnętrzną jej postacią będzie słowo np. wulgarne, bądź też gest, pismo, rysunek, a nawet, jak się wydaje, zachowanie -np. odwrócenie się plecami. Zachowanie takie uznane zostanie za zniewagę, jeżeli w danym środowisku i w świetle ogólnie przyjętych ocen jest ono tak odbierane, jest to niezależne od uczuć samego pokrzywdzonego.

Przestępstwa tego, podobnie jak przestępstwa pomówienia można dopuścić się jedynie w formie działania. Zaniechanie nie będzie tego typu przestępstwem. Nie jest więc  wobec tego znieważeniem odmowa podania ręki. W przypadku pomówienia, przestępstwo dotyczyło szerszego kręgu – oprócz osób można było pomówić także instytucje, osoby prawne, lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. W przypadku znieważania krąg ten zacieśnia się jedynie do konkretnych osób fizycznych.
Co ciekawe, jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego, albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

Tryb ścigania: oskarżenie prywatne 

Oba te przestępstwa, zniesławienie i znieważenie, mają ze sobą dużo wspólnego, znajdują się w Kodeksie tuż obok siebie, w jednym rozdziale, jak również obydwa podlegają trybowi ścigania z oskarżenia prywatnego. Co oskarżenie prywatne oznacza w praktyce?  Ściganie zależy wówczas tylko i wyłącznie od woli pokrzywdzonego i od jego inicjatywy. Tylko pokrzywdzony może wnieść akt oskarżenia.Prokurator może wszcząć takie postępowanie, lub wstąpić do już toczącego się wówczas, gdy wymaga tego interes społeczny.